Instytucję zarządu sukcesyjnego wprowadzono do polskiego porządku prawnego stosunkowo niedawno. Mimo to coraz większa ilość przedsiębiorców korzysta z tego rozwiązania prawnego.
Zarząd Sukcesyjny, uregulowano ustawą z dnia 05 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U z 2018 r. póz. 1629) – dalej jako „ustawa zarządzie sukcesyjnym”.
W doktrynie niekiedy jest ona nazywana ustawą rewolucyjną. Do chwili jej wprowadzenia, żaden z dotychczas obowiązujących aktów prawnych wprowadzających normy z zakresu podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, w sposób wyczerpujący nie regulował kwestii zakończenia prowadzenia działalności. Sytuacja, w której zdarzeniem powodującym zakończenie wykonywania działalności gospodarczej jest śmierć przedsiębiorcy, została całkowicie pominięta w przepisach. W związku z czym brakowało regulacji prawnych w tym zakresie.
Co to jest zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny polega na zabezpieczeniu interesu przedsiębiorstwa oraz zapewnieniu jego ciągłości po śmierci przedsiębiorcy. Rozwiązanie ustawodawcy ogranicza i eliminuje negatywne konsekwencje związane ze śmiercią osoby fizycznej, która prowadziła działalność gospodarczą. Co więcej, rozwiązanie przeciwdziała przerwaniu prowadzenia przedsiębiorstwa i zapobiega jego likwidacji.
Normy ustawy o zarządzie sukcesyjnym dotyczą przede wszystkim osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Natomiast zaznaczenia wymaga fakt, iż regulacje mają również zastosowanie, gdy zmarły przedsiębiorca był wspólnikiem spółki cywilnej.
Fundamentalnym celem konstrukcji jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa w razie śmierci przedsiębiorcy. Jest to forma tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem. Zarząd sukcesyjny trwa do momentu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i podjęcia przez nich decyzji w sprawie dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Chcąc zabezpieczyć interes swojego przedsiębiorstwa na wypadek śmierci, osoba prowadząca działalność gospodarczą przed wyznaczeniem osoby sprawującej funkcję zarządcy sukcesyjnego powinna zapoznać się z wymogami, które polski ustawodawca wprowadził wobec osób mogących pełnić wskazaną funkcję.
Zarządcą sukcesyjnym może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. A contrario, funkcji tej nie może sprawować osoba prawna ani osoba fizyczna posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub nieposiadająca jej w ogóle.
Co ważne, zgodnie z treścią art. 11 ust. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym jednocześnie zarządcą sukcesyjnym może być tylko jedna osoba. Polski prawodawca nie dopuszcza więc możliwości sprawowania tej funkcji przez kilka osób jednocześnie. Natomiast ustawodawca dopuścił powołanie „zarządcy rezerwowego”. Dzieje się tak na wypadek gdyby zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności nie mógł pełnić tej funkcji albo zrezygnował z jej pełnienia.
Stosunek będący podstawą przysługiwania statusu zarządcy sukcesyjnego jest oparty na zaufaniu przedsiębiorcy wobec zarządcy. Nie istnieją wymogi posiadania przez zarządcę sukcesyjnego umiejętności specjalnych i specjalistycznej wiedzy z zakresu prowadzenia przedsiębiorstw.
Podkreślenia wymaga jednak fakt, iż ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia uniemożliwiające pełnienie wyżej wymienionej funkcji.
Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub orzeczono środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę ustanawiającego zarządcę sukcesyjnego lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem. Należy pamiętać, że wszelkie ww. przesłanki muszą występować łącznie. W praktyce oznacza to, że niespełnienie którejkolwiek z nich całkowicie uniemożliwia pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego za życia
Powołać zarządcę można za życia przedsiębiorcy a także również po jego śmierci. Postępowanie w sprawie ustanowienia zarządu sukcesyjnego uregulowano w art. 6 ust. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym. Do skutecznego ustanowienia zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy potrzeba:
1) powołanie zarządcy sukcesyjnego;
2) wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;
3) dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.
Aby powołać zarządcę sukcesyjnego przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą po uprzednim uzyskaniu pisemnej zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego. Po jej uzyskaniu, przedsiębiorca jest obowiązany złożyć pisemne oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego, a następnie wpisać wybraną osobę do CEIDG. Odpowiednio powołany zarządca sukcesyjny rozpoczyna pełnienie swojej funkcji z chwilą śmierci przedsiębiorcy.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci
Z kolei powołanie, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
2) spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
3) spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
W takim przypadku powołanie zarządcy sukcesyjnego odbywa się przed notariuszem. Ustawodawca do skutecznego dokonania tej czynności prawnej wymaga zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Notariusz, po powołaniu zarządcy sukcesyjnego, dokonuje odpowiedniego zgłoszenia do CEIDG. Co ważne, powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci musi nastąpić w terminie 2 miesięcy od momentu śmierci przedsiębiorcy. Po przekroczeniu tego terminu, uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa. Co ważne, powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci musi nastąpić w terminie 2 miesięcy od momentu śmierci przedsiębiorcy. Po przekroczeniu tego terminu, uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa.
Do momentu powołania zarządcy sukcesyjnego albo do wygaśnięcia uprawnienia do dokonania tej czynności, zgodnie z treścią art. 13 ust. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, ww. osoby mogą dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku oraz przeciwdziałać pogorszeniu stanu przedsiębiorstwa. Czynności te mogą polegać w szczególności na:
- zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią ,
- na zawarciu pisemnego porozumienia o kontynuacji stosunku pracy z zatrudnionymi pracownikami do czasu ustanowienia i zakończenia zarządu sukcesyjnego albo do upływu czasu przeznaczonego na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego.
Działalność zarządcy sukcesyjnego
Zarządca sukcesyjny prowadzi działalność gospodarczą do momentu uregulowania wszelkich formalności spadkowych. Dokonując czynności posługuje się firmą zmarłego przedsiębiorcy dodając do niej oznaczenie „w spadku”.
Podejmując czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, posiada umocowanie do prowadzenia czynności sądowych i pozasądowych. Muszą one mieć związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa i muszą one mieścić się w tzw. zakresie „spraw zwykłego zarządu”. W polskim ustawodawstwie na próżno szukać katalogu czynności, które należą do zakresu spraw tego typu. Orzecznictwo oraz doktryna poprzez czynności zwykłego zarządu każą rozumieć załatwianie bieżących spraw związanych prowadzeniem przedsiębiorstwa, podejmowanie podstawowych decyzji, dokonywanie stałych opłat lub prowadzenie działalności z uwzględnieniem jej podstawowego charakteru.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Jak wskazano, zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym. Co do zasady, zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Zgodnie z treścią art. 60 ust. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, z ważnych powodów sąd może przedłużyć okres trwania zarządu na czas nie dłuższy niż 5 lat. Ponadto, ustawodawca w treści art. 59 ww. ustawy wskazał, że zarząd sukcesyjny wygasa również:
1. z upływem 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
2. z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
3. z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę;
4. z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
5. z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
6. z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku.
Zarządca sukcesyjny może również w każdej chwili sam zrezygnować z pełnienia wskazanej funkcji. W tym celu może złożyć rezygnację – za życia przedsiębiorcy w formie pisemnej, a po śmierci przedsiębiorcy – w formie notarialnej.
Po rezygnacji z pełnienia funkcji, zarządca sukcesyjny wykonuje powierzone mu czynności przez okres 2 tygodni, chyba że w tym czasie powołano nowego zarządcę sukcesyjnego.
Podsumowanie
Opisane rozwiązanie wprowadzono do polskiego porządku prawnego w celu ochrony interesu przedsiębiorstwa oraz kontynuacji prowadzenia działalności gospodarczej. Zarządca sukcesyjny wstępuje w rolę zmarłego przedsiębiorcy. Rolą zarządcy jest przejęcie prowadzenia przedsiębiorstwa w zakresie spraw zwykłego zarządu do czasu podjęcia przez następców prawnych zmarłego dalszych decyzji związanych z działalnością gospodarczą. W związku z powyższym należy pamiętać, że zarządca sukcesyjny nie jest właścicielem przedsiębiorstwa – są nim następcy prawni zmarłego.
Instytucja zarządu sukcesyjnego jest stosunkowo nowym rozwiązaniem prawnym. Niewielu przedsiębiorców ma świadomość, że może powołać osobę, która po jego śmierci przejmie po nim przedsiębiorstwo. Brak świadomości prowadzi do tego, że osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą nie wskazują za życia zarządcy sukcesyjnego.
Należy pamiętać że zarządca sukcesyjny może zostać wybrany również po śmierci przedsiębiorcy. W takiej sytuacji, w trosce o dalsze losy działalności gospodarczej wyznaczenia zarządcy może być dokonane przez:
1. małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
2. spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
3. spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek;
4. zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Kancelaria Radców Prawnych Pawłuszyński Piątkowski Wolski Zelent s.c. z siedzibą w Gdańsku udziela pomocy prawnej i doradztwa prawnego z szeroko rozumianego prawa handlowego i prawa gospodarczego.
W przypadku pytań zapraszamy w kontaktu z Kancelarią.