W dniu 20 grudnia 2022 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy Ministra Sprawiedliwości dotyczący zmian w ustawie Kodeks Cywilny . w zakresie przepisów o spadkobraniu druk nr 2977).
Nowelizacja przewiduje zmiany w trzech instytucjach prawa spadkowego. Założeniem ustawodawcy jest przede wszystkim zabezpieczenie sytuacji prawnej spadkobierców poprzez ograniczenie liczby osób wchodzących do kręgu spadkobierców ustawowych.
Nowy krąg spadkobierców ustawowych
Pierwsza z proponowanych zmian ma na celu „uszczelnienie” tzw. trzeciej grupy spadkowej. Nowelizacja przewiduje wyłączenie z dziedziczenia dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy, tzn. ciotecznych lub stryjecznych wnuków i dalszych pokoleń. W przypadku, gdy którykolwiek z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, udział, który mu by przypadał, przypadnie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli jednak dziecko dziadków nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy przypadał będzie ich dzieciom w częściach równych. W przypadku braku dzieci i wnuków dziadka, który nie dożył otwarcia spadku, spadek przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Ograniczenie kręgu spadkobierców w tej grupie dziedziczenia uzasadnione jest zbyt szeroko zakreślonym kręgiem spadkobierców ustawowych. Związane jest to bowiem z obowiązkiem sądu spadku do poszukiwania dalszych zstępnych spadkodawcy. Dotychczas obowiązujący obowiązek sądu znacznie wydłuża czas postępowań spadkowych. Zmiana w tym zakresie ma zasadniczo usprawnić prowadzone postępowanie spadkowe.
Więcej czasu na przyjęcie lub odrzucenie spadku
Obecnie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone przez spadkobiercę w terminie sześciu miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 Kodeksu Cywilnego). Brak tego oświadczenia lub złożenie go z uchybieniem terminu jest równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ustawodawca proponuje zmianę również w tym zakresie.
W przypadku spadkobierców niepełnoletnich bądź ubezwłasnowolnionych całkowicie dla złożenia oświadczenia spadkowego potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Wątpliwości budzi jednak kwestia zawieszenia biegu sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia.
Projekt ustawy przewiduje, dodanie do obecnego brzmienia art. 1015 Kodeksu Cywilnego nowych § 11 oraz § 12. W rezultacie przewiduje się, że dla zachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, wystarczające będzie złożenie przed upływem przewidzianego terminu wniosku do sądu. Ponadto, w przypadku, gdy do złożenia oświadczenia będzie wymagana zgoda sądu opiekuńczego, bieg ww. terminu będzie ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie.
Zmianę powyższą należy ocenić jako korzystną dla spadkobierców. Wyjaśni ona wszelkie dotychczasowe rozbieżności wynikające z linii orzeczniczej Sadu Najwyższego.
Pierwsza z linii orzeczniczych stanowi, iż wystąpienie do sądu opiekuńczego zawiesza bieg terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Zgodnie z odmiennym stanowiskiem, wystąpienie do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia nie ma wpływu na bieg sześciomiesięcznego terminu.
Rozszerzenie kręgu osób niegodnych dziedziczenia
Trzecią z proponowanych zmian dotyczy rozszerzenia kręgu osób niegodnych dziedziczenia. W obecnym stanie prawnym (art. 928 § 1 Kodeksu Cywilnego) przesłanki wyłączające od dziedziczenia maja charakter wyczerpujący i wyłączny.
W zamyśle ustawodawcy obecnie obowiązujące przesłanki nie są wystarczające. Postuluje się zatem rozszerzenie art. 928 § 1 KC poprzez dodanie nowego punktu 4 oraz 5. Ustawodawca zaproponował by osobą niegodną dziedziczenia mogła zostać uznana osoba, która:
4) uporczywie uchyla się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.”;
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy państwo powinno reagować na nieetyczne zachowania spadkobierców naruszające szczególnie cenne dobra osobiste spadkodawców.
Uchylaniem się od obowiązku alimentacyjnego bądź wykonywania obowiązku pieczy, mającym charakter „uporczywego uchylania” będą istniejące wbrew woli spadkodawcy uporczywe, długotrwałe i powtarzające się zaniechania. Za uporczywe nie bedą uznawane sytuacje incydentalne czy wpadkowe.
Rozszerzenie katalogu osób, które mogą zostać wyłączone od dziedziczenia nie ogranicza się tylko do sfery ekonomicznej opieki nad spadkodawcą. Dotyczy także poczucia odtrącenia, osamotnienia, czy braku wsparcia emocjonalnego. Katalog sytuacji, w których na spadkobiercy pozostaje obowiązek pieczy nad spadkodawcą ustawodawca określił w sposób otwarty. Daje to możliwość sądowi wszechstronnej oceny dbałości spadkobiercy o spadkodawcę.
Zakończenie
Proponowane zmiany w przepisach należy ocenić pozytywnie. Zmiany z pewnością przyczynią się do wyeliminowania wspomnianych rozbieżności orzeczniczych, jak również przyspieszenia rozpoznania spraw spadkowych.
Odnosząc się z kolei do rozszerzenia katalogu osób wyłączonych od dziedziczenia jest to z pewnością reakcja na występujące nieetyczne zachowania spadkobierców. W rezultacie nową przesłanką niegodności dziedziczenia będą:
- uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego oraz
- uporczywe uchylanie się od wykonywania pieczy nad spadkodawcą.
Naruszają bowiem one szczególnie cenne dobra osobiste spadkodawców, takie jak m.in. życie, zdrowie czy godność. Dobra powyższe, będące wartościami konstytucyjnymi winny podlegać szczególnej ochronie. Nieakceptowane są zdarzenia i sytuacje, w następstwie których członkowie rodzin swoim karygodnym, bardzo często nacechowanym złą wolą, działaniem i / lub zaniechaniem, uniemożliwiają za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych.
Projekt ustawy jest w Sejmie. Po pierwszym czytaniu skierowano go do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach. Wejścia w życie zmian proponowanych należy oczekiwać w drugiej połowie 2023 roku.
Kancelaria Radców Prawnych Pawłuszyński Piątkowski Wolski Zelent udziela pomocy prawnej i doradztwa prawnego z szeroko rozumianego prawa cywilnego.
W przypadku pytań zapraszamy w kontaktu z Kancelarią.